Istorija same Gradiške izdvaja se kao
Arheološkim istraživanjima utvrđeno je da je najstarije jezgro Gradiške, kao naseljenog mjesta, prostor današnjeg parka i bolničkog kruga. Tu su bila sva jezgra naselja u svim dobima. Prilikom kopanja temelja za zgradu bolice utvrđeni su arheološki slojevi: praistorijski, antički-rimski, rano-srednjovjekovni, te kasno-srednjovjekovni i turski.
Arheološka nalazi
Arheološki nalazi otkrivani su i na širem prostoru grada, npr. ostaci rimske arhitekture. Rimljani su ovo mjesto izabrali za jedno od svojih značajnih naselja i veoma značajno raskršće dvaju magistralnih rimskih cesta te kao središte savske rimske flote. To naselje, po svoj prilici kastel, spominje se od 2. – 7. vijeka nakon Hrista i to:
- U Ptolemejevoj Geografiji iz II. vijeka spominje se i na karti je upisano mjesto Serbinon ili Serbinum.
- U djelu Itinerarium Antonini iz II – III vijeka stoji Servitium.
- Na karti zvanoj Tabula Peutingeriana iz IV vijeka stoji naziv Seruitio.
- U djelu Notitia dignitatum iz oko 400. g. piše Servitti.
- U dijelu Anonymi Ravennatis Cosmographia iz VII – VIII vijeka upisano je Serbitium.
Svi navedeni oblici: Serbinon, Serbinum, Servitium, Seruitio, Servitii, Serbitium odnose se na jedno mjesto, a to je po naučnicima, “bez dvoumljenja”, današnja Gradiška. Inače na području grada Gradiška u dalekoj istorijskoj prošlosti najpoznatije je Sojeničko praistorijsko naselje u mjestu Donja Dolina.
Gradiška kroz vrijeme
Kroz istoriju
VII v.
Po službenoj nauci zasnovanoj na podacima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita Srbi su ovamo stigli u 7. vijeku i to iz Polablja. U vremenu od 7. – 12. vijeka Srbi su pored raštrkanih naselja pravili i okrugla zemljana gradišca. Na kružnom središnjem platou nalazilo se naselje, uglavnom drvene arhitekture, najčešće s kućama u kružnom nizu. Oko toga platoa nalazio se dublji jarak, a oko svega zemljani okrugli prsten – nasip. U Potkozarju dosada je otkriveno preko 30 takvih gradišca. Gradiška se prvi put posredno spominje 1295. godine (prije 700 godina) kao “Gradiški Brod”, dakle kao mjesto gdje se brodi = prelazi Sava. Osim toga oblika spominje se i samo Gradišce (Gradische), a 1330. godine spominje se i slobodna varoš Gradiška: libera villa de Gradisca u starosrpskoj župi Vrbasu. Gradiška je, dakle, u srednjem vijeku bila značajna kao prijelaz preko Save, pa se u tom smislu najčešće i spominje, naročito u 15 – 16. vijeku u vrijeme Jajačke banovine i borbi s Turcima, kad su Gradiška, Dubica i Kostajnica bile pod vlašću srpskoga despota Vuka Grgurovića.
1535.
Gradiška je pala pod Turke negdje između 1535. i 1537. godine i ostala pod Turcima sve do 1878. godine izuzevši tri kraća perioda kad je bila pod Austrijom (1688.-1693., 1716.-1741. i 1789.-1797.). Bila je to prva kapetanija u Bosni i Hercegovini. Utvrda u Gradišci je više puta građena i rušena. Evlija Celebija oko 1660. spominje u Gradišci palanku, dakle drvenu tvrđavu, dok je tek 1767.godine sagrađen u Gradišci, na starom mjestu Serbinona, kameni grad, kojega su Turci nazvali Berbir, a koji je bio ruševan već 1875. godine , kako piše Šarl Irijart. Te tvrđave nestalo je posve nakon 1918.godine.
Berbir je bio na granici između Turske i Austro-Ugarske. Tu su se vodile teške borbe sve do 1878. godine, kada je Austro-Ugarska porazila Tursku i preuzela vlast.
1878
Godine 1878. Austro – Ugarska je smjenila tursku vladavinu na prostoru BiH. Ta smjena nije imala za posljedicu samo smjenu vlasti. Dobro organizovana Austro – Ugarska uprava omogućila je da ovaj prostor postane dio Evrope.
U namjeri da trajno zadrži ovaj prostor Austro – Ugarska vlast je vršila kolonizaciju svog stanovništva. Tako da je 1879. godine doseljeno prvih 14 porodica iz sjeverozapadne Njemačke. Te porodice su osnovale novo naselje Vindthorst. Većinom su to bili Česi, Poljaci, Italijani i Holanđani. Oni su kupovali zemlju od krajiških aga i begova po veoma niskim cjenama. Od 1879. do 1898. godine doseljenici su na prostoru Lijevča polja, koje je pripadalo gradiškom srezu, formirali šest novih naselja: Nova Topola, Vrbaška, Dubrave, Ćelinovac, Trošelji i Miljevačka Kozara. Ta naselja bila su najrazvijenija, pošto su doseljenici sa sobom donijeli do tada nepoznata oruđa i mašine (gvozdene plugove, drljače, konjske kosačice), kao i nove kulture (jagode, sitno povrće, vinovu lozu, djetelinu, uljanu repicu), i najproduktivnije pasmine stoke.
1911
Na razvoj ovog prostora uticale su mnoge promjene. Najsporije promjene dešavale su se u agraru. Sporo se ukidao spahijski sistem. Feudalni sistem i obaveze kmetova ukinute su tek 1911. godine. Kraj XIX i početak XX vijeka okarakterisalo je i postepeno iseljavanje muslimanskog stanovništva u Tursku i doseljavanje hrišćanskog stanovništva. Time je znatno izmjenjena etnička struktura ovog prostora.
U cjelini gledano Austro – Ugarska je izvršila prvi detaljni popis stanovništva, premjeravanje i meliorizaciju zemljišta, modernizovala i intenzivirala poljoprivrednu proizvodnju, trgovinu, zanatstvo, saobraćajnu povezanost, posebno pravac Banja Luka – Gradiška, kojim se preko Save BiH vezala sa Austro – Ugarskom. Na kulturnom planu vršene su promjene otvaranjem novih škola.
Poslije Prvog svjetskog rata i stvaranja kraljevine Jugoslavije 1918. godine grad Gradiška je nastavila postepen razvoj slijedeći započete promjene iz vremena Austro – Ugarske. Ovaj prostor i dalje ostaje prvenstveno agrarni kraj. Primitivnu poljoprivredu postepeno zamjenjuje modernija koja nije bazirana samo na zadovoljavanju vlasitih potreba, već i na preradi proizvoda i njihovoj prodaji. Gradiška je bila centralno naselje koje je stanovništvu pružalo administrativne, trgovačke, zanatske, osnovne prosvetne i zdravstvene usluge.
1941
Drugi svjetski rat (1941 – 1945) doveo je do velikog demografskog i materijalnog pustošenja, posebno u potkozarskom kraju. U tom periodu stradalo je više od 11.500 ljudi u logorima Jasenovac, Stara Gradiška i Mlaka.
1945
Poslije Drugog svjetskog rata, u vrijeme obnove zemlje i socijalističke izgradnje, prostor grada Gradiška doživio je potpunu ekonomsku i društevnu transformaciju. Organizovane su i tri zadruge: stolarska, krojačka i obućarska. Vremenom ove zadruge prerastaju u velike fabrike i preduzeća. Dolazi do izgradnje novih ulica i naselja, te se razvija niz objekata stambenog, prosvetnog, trgovačkog, saobraćajnog i sličnog karaktera.
Danas Gradiška poprima obrise moderne i urbane sredine u kojoj je stvorena opšta klima i raspoloženje za uspješno djelovanje i korišćenje svih mogućnosti u oblasti razvoja.
Demografija
U posljednjoj deceniji 20. vijeka većina opština i gradova u Republici Srpskoj je zahvaćena demografskom stagnacijom i depopulacijom, koja je posljedica promjena u prirodnom, migracionom i strukturnom obilježju stanovništva uzrokovana minulim ratnim dešavanjima. Po popisu stanovništva iz 1991. godine, Gradiška je imala 59.974 stanovnika, dok prema rezultatima Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srpskoj i BiH, provedenog 2013. godine na teritoriji Republike Srpske, na području grada Gradiška živi 49.196 stanovnika.
Kretanje broja stanovnika
Izvor: Prostorni plan opštine Gradiška 2005-2020. godina i rezultati popisa 2013. godine
U posmatranom periodu broj stanovnika grada Gradiška kontinuirano je rastao do 1991. godine, a od 1993. godine dolazi do drastičnog pada, koji je prvenstveno posljedica ratnih migracija.
Povećanje broja stanovnika u periodu 1997. – 2003. godina nastalo je prvenstveno zahvaljujući doseljavanju stanovništva. Zbirni podaci o prirodnom i mehaničkom kretanju stanovništva pokazuju da je Gradiška u periodu 2007– 2010. godina, po osnovu ova dva registrovana pokazatelja, izgubila 716 stanovnika.
U cilju povećanja prirodnog priraštaja i broja stanovnika, u junu 2012. godine izrađen je dokument, kojim se predlažu mjere lokalne populacione politike.
Geostrateški položaj
Grad Gradiška se nalazi na zapadnom dijelu Republike Srpske i zahvata njen sjeverni centralni dio. Sastoji se od nizijskog dijela Lijevča polja, pobrđa sjevernog dijela Potkozarja i manjeg planinskog dijela Kozare i Prosare.
Broj stanovnika: 51.727
Površina: 762 km2
Gustina naseljenosti: 78 stan./km2
Svojim sjevernim dijelom naslanja se na desnu obalu rijeke Save, dužinom 58,78 km što
je i državna granica sa Republikom Hrvatskom, koja je od 01. jula 2013. godine punopravna članica Evropske Unije.
U Gradišci se nalazi jedan od najznačajnijih međunarodnih graničnih prelaza za putnički i teretni saobraćaj u Republici Srpskoj. Direktni izlaz na rijeku Savu, prirodna otvorenost „savskim koridorom“ na istok i zapad i otvorenost kroz planinsko zaleđe na jug prema Jadranskom moru, daju Gradišci veoma povoljan saobraćajno-geografski položaj. Ovakav inter-regionalni značaj ovom prostoru daje važnu tranzitnu funkciju. Preko teritorije grada Gradiška prelazi značajna saobraćajnica prema Republici Hrvatskoj: Banja Luka – Gradiška – Okučani (spoj na autoput Zagreb – Beograd).
U novembru 2011. godine je otvorena druga dionica autoputa Banja Luka – Gradiška (od Mahovljana do Gradiške), ukupne dužine 26,5 kilometara. Ovaj autoput osigurao je bolju vezu sa autoputom Zagreb-Beograd, a time i Evropom. Sa ovim autoputom spojen je i autoput, Doboj – Banjaluka, čime se poboljšala veza i sa istočnim dijelovima Republike Srpske. Međunarodni aerodrom Banjaluka je udaljen 31 km, a međunarodni aerodrom Zagreb 130 km.
Reljef
Prostor grada Gradiška pripada dvjema različitim reljefnim cjelinama. Zapadni i jugozapadni dio pripada brdsko – planinskom kraju Prosare i Kozare, a sjeverni i sjeverozapadni čini prostrana ravan Lijevča polja. Istočni dio područja grada predstavlja zaravnjenu naplavinu Lijevče polja. Lijevče polje je ravan koja je blago nagnuta prema rijekama Savi i Vrbasu sa nadmorskom visinom od 90 do 100 m. Najniža tačka je na rijeci Savi, istočno od naselja Orubica i iznosi 89 metara. Najviša tačka se nalazi na planini Kozari i iznosi 863 metra.
Geografski položaj ovog prostora, sa reljefom koji ga na sjeveru široko otvara kontinentalnim uticajima, a sa jugozapada i istoka izoluje obroncima Kozare i Motajice, ima odlučujući uticaj na klimatske uslove. Ovo mu daje umjereno kontinentalnu klimu. Područje grada dobija negdje oko 800 mm2 padavina. Na brežuljkasto – brdskim prostorima Prosare i Potkozarja nalaze se pritoke rijeke Save: Jablanica, Vrbaška i Lubina, dok su bivše pritoke Jurkovica, Borna i Osorna kanalima preusmjerene u druge tokove (Jurkovica prema Jablanici, a Borna i Osorna prema Vrbasu).
Prirodni resursi
Poljoprivredno i građevinsko zemljište
U strukturi zemljišta grada Gradiška poljoprivredno zemljište zauzima 65,95%, a šume 27,45%. To su dva ključna prirodna resursa na kojima ova lokalna zajednica bazira svoj razvoj. Od ukupne površine zemljišta od 76.173ha poljoprivredno zauzima 50.238ha, šume 20.908ha, a nepoljoprivredno zemljište 5.027 ha.
Obradivo zemljište, odnosno oranice zajedno sa livadama, čine oko 92,54% ukupnog poljoprivrednog zemljišta ili 46.491 ha, dok pašnjaci zauzimaju 6,83% ili 3.433 ha, a trstici 0,63% ili 314 ha.
IZVOR: GRAD GRADIŠKA, ODJELJENJE ZA POLJOPRIVREDU I RURALNI RAZVOJ – RUGIP PJ GRADIŠKA
Velike površine poljoprivrednog i obradivog zemljišta (5.11% poljoprivrednog zemljišta i 5.66% obradivih površina Republike Srpske), dugogodišnje iskustvo u bavljenju poljoprivrednom proizvodnjom i relativno dobar trend razvoja u poslijeratnom periodu, uticali su da grad Gradiška bude područje sa razvijenom poljoprivrednom proizvodnjom i potencijalima za njen dalji intezivan razvoj.
Šume
Istorijski gledano grad Gradiška ima dugu tradiciju bavljenja šumarstvom. Još krajem XIX vijeka Austrougarska je počela sa eksploatacijom drveta na ovom području. Značaj šuma na prostoru grada Gradiška je veliki i ogleda se u sljedećem: drvo kao sirovina ima veliki značaj za drvnu industriju, šume utiču na regulaciju klime, štite zamljište od erozije, a imaju i veliku turističko-rekreativnu vrijednost.
Šume i šumska zemljišta čine oko 27,5% ukupnog zemljišta grada Gradiška, a prosječni godišnji prirast drvne mase iznosi oko 150.000 m3, dok je prosječni godišnji etat oko 100.000 m3. Na području grada je razvijena primarna (proizvodnja rezane građe) i finalna prerada drveta (proizvodnja namještaja).
Na bazi ovog prirodnog resursa razvila se drvo-prerađivačka industrija sa različitim nivoom prerade drveta. Drvo-prerađivačka industrija je najstarija industrijska grana na području grada Gradiška. Prva pilana izgrađena je 1855. godine u Gornjim Podgradcima.
Šumsko gazdinstvo „Gradiška” upravlja i gazduje sa 15293,40 ha šumske površine, a preostalim šumskim površinama od 6643,23 ha upravljaju i gazduju privatni vlasnici šuma.
Geografsko – saobraćajni položaj
Zbog svog geografskog položaja i postojećih glavnih saobraćajnica, grad Gradiška ima veoma povoljan geografsko-saobraćajni položaj. Teritorijom grada prolazi više magistralnih puteva: magistralni put M16 Banjaluka – Gradiška, magistralni put M14.1 Srbac – Nova Topola, magistralni put M14.1 Gradiška –Kozarska Dubica, kao i više regionalnih, lokalnih i nekategorisanih puteva.
U novembru 2011. godine je otvorena druga dionica autoputa Banja Luka – Gradiška (od Mahovljana do Gradiške), ukupne dužine 26,5 kilometara. Ovaj autoput će omogućiti bolju vezu sa autoputom Zagreb-Beograd, a time i Evropom.
Gradiška ne može koristiti prednosti kombinovanog transporta (drumski – željeznički – vodni) zbog nepostojanja pruge Banja Luka – Gradiška i luke Gradiška sa pratećom infrastrukturom.
Pruga i luka bile su predviđene Prostornim planom bivše Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Zadnjim izmjenama prostornog plana Republike Srpske koje su usvojene u aprilu ove godine odustalo se od izgradnje pruge normalnog kolosijeka.
Ovaj resurs daje prednost za transport robe i putnika čime bi se omogućio razvoj prehrambene i nekih drugih industrija.
Vode
Čista voda je važan resurs s kojim raspolaže grad Gradiška. Ispod Lijevča polja, prema mišljenju stručnjaka postoje značajne rezerve čiste, pitke vode. Imajući u vidu brzinu kojom se smanjuju globalne zalihe pitke vode od posebne je važnosti da se u budućim razvojnim tokovima ovaj resurs uzme u obzir. U tom smislu neophodna je snažnija i aktivnija zaštita akvatorija na prostoru našeg grada.
Slivno područje grada Gradiška čine slivno područje rijeke Save i njenih pritoka na površini od 657,7 km2 (86,31%) i sliv rijeke Vrbas na površini od 104,3 km2 (13,69%). Veći riječni tokovi na području grada su Jablanica (sa pritokama Pisarić, Bajnovac, Bukovica, Ljutava, Vrbaška, Trnova, Lubina, Jurkovica, i dr.) koji sprovode površinske vode sa Kozare i Prosare u rijeku Savu, a Osorna sa Bornom preko kanala odvodi vodu u Vrbas i jezero Bardaču.
Prema starteškom dokumentu „Razvoj i izgradnja irigacionih sistema na područjima grada Gradiška i grada Laktaši“ predviđeno je da se prestane sa korištenjem podzemnih zaliha vode Lijevča polja i problem navodnjavanja riješi izgradnjom namjenskih akumulacija za irigacije na riječnim slivovima Jurkovice, Lubine, Vrbaške, Jablanice i Turjanice. Izgradnjom ovih namjenskih akumulacija, obezbijedila bi se ukupna zapremina akumulacije od 45,913 miliona m3 i obezbjedila voda za navodnjavanje do 11.000ha irigacionih provršina.
Rudno bogatstvo
Područje grada Gradiška izgrađuju raznovrsne stijene koje su nosioci više vrsta mineralnih sirovina. Dosadašnja istraživanja pokazala su da na ovom prostoru postoji ugalj, ciglarske gline, tehnički građevinski kamen, zatim pojave kvarca, bakarnih i živinih mineralizacija, te arhitektonski ukrasni kamen i drugo. Ciglarske gline nalaze se u dijelu aluvijalnih naslaga na lokalitetu Bok Jankovac, gdje se organizovano eksploatišu. Tehnički građevinski kamen – dijabaz nalazi se na više lokaliteta na području Kozare. Najveći masiv u reonu Trnova – Vučijak eksploatiše se organizovano. Organizovana eksploatacija pijeska i šljunka obavlja se i u koritu rijeke Save.
- +Istorija Gradiške
Istorija same Gradiške izdvaja se kao
Arheološkim istraživanjima utvrđeno je da je najstarije jezgro Gradiške, kao naseljenog mjesta, prostor današnjeg parka i bolničkog kruga. Tu su bila sva jezgra naselja u svim dobima. Prilikom kopanja temelja za zgradu bolice utvrđeni su arheološki slojevi: praistorijski, antički-rimski, rano-srednjovjekovni, te kasno-srednjovjekovni i turski.
Arheološka nalazi
Arheološki nalazi otkrivani su i na širem prostoru grada, npr. ostaci rimske arhitekture. Rimljani su ovo mjesto izabrali za jedno od svojih značajnih naselja i veoma značajno raskršće dvaju magistralnih rimskih cesta te kao središte savske rimske flote. To naselje, po svoj prilici kastel, spominje se od 2. – 7. vijeka nakon Hrista i to:
- U Ptolemejevoj Geografiji iz II. vijeka spominje se i na karti je upisano mjesto Serbinon ili Serbinum.
- U djelu Itinerarium Antonini iz II – III vijeka stoji Servitium.
- Na karti zvanoj Tabula Peutingeriana iz IV vijeka stoji naziv Seruitio.
- U djelu Notitia dignitatum iz oko 400. g. piše Servitti.
- U dijelu Anonymi Ravennatis Cosmographia iz VII – VIII vijeka upisano je Serbitium.
Svi navedeni oblici: Serbinon, Serbinum, Servitium, Seruitio, Servitii, Serbitium odnose se na jedno mjesto, a to je po naučnicima, “bez dvoumljenja”, današnja Gradiška. Inače na području grada Gradiška u dalekoj istorijskoj prošlosti najpoznatije je Sojeničko praistorijsko naselje u mjestu Donja Dolina.
Gradiška kroz vrijeme
Kroz istoriju
VII v.
Po službenoj nauci zasnovanoj na podacima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita Srbi su ovamo stigli u 7. vijeku i to iz Polablja. U vremenu od 7. – 12. vijeka Srbi su pored raštrkanih naselja pravili i okrugla zemljana gradišca. Na kružnom središnjem platou nalazilo se naselje, uglavnom drvene arhitekture, najčešće s kućama u kružnom nizu. Oko toga platoa nalazio se dublji jarak, a oko svega zemljani okrugli prsten – nasip. U Potkozarju dosada je otkriveno preko 30 takvih gradišca. Gradiška se prvi put posredno spominje 1295. godine (prije 700 godina) kao “Gradiški Brod”, dakle kao mjesto gdje se brodi = prelazi Sava. Osim toga oblika spominje se i samo Gradišce (Gradische), a 1330. godine spominje se i slobodna varoš Gradiška: libera villa de Gradisca u starosrpskoj župi Vrbasu. Gradiška je, dakle, u srednjem vijeku bila značajna kao prijelaz preko Save, pa se u tom smislu najčešće i spominje, naročito u 15 – 16. vijeku u vrijeme Jajačke banovine i borbi s Turcima, kad su Gradiška, Dubica i Kostajnica bile pod vlašću srpskoga despota Vuka Grgurovića.
1535.
Gradiška je pala pod Turke negdje između 1535. i 1537. godine i ostala pod Turcima sve do 1878. godine izuzevši tri kraća perioda kad je bila pod Austrijom (1688.-1693., 1716.-1741. i 1789.-1797.). Bila je to prva kapetanija u Bosni i Hercegovini. Utvrda u Gradišci je više puta građena i rušena. Evlija Celebija oko 1660. spominje u Gradišci palanku, dakle drvenu tvrđavu, dok je tek 1767.godine sagrađen u Gradišci, na starom mjestu Serbinona, kameni grad, kojega su Turci nazvali Berbir, a koji je bio ruševan već 1875. godine , kako piše Šarl Irijart. Te tvrđave nestalo je posve nakon 1918.godine.
Berbir je bio na granici između Turske i Austro-Ugarske. Tu su se vodile teške borbe sve do 1878. godine, kada je Austro-Ugarska porazila Tursku i preuzela vlast.
1878
Godine 1878. Austro – Ugarska je smjenila tursku vladavinu na prostoru BiH. Ta smjena nije imala za posljedicu samo smjenu vlasti. Dobro organizovana Austro – Ugarska uprava omogućila je da ovaj prostor postane dio Evrope.
U namjeri da trajno zadrži ovaj prostor Austro – Ugarska vlast je vršila kolonizaciju svog stanovništva. Tako da je 1879. godine doseljeno prvih 14 porodica iz sjeverozapadne Njemačke. Te porodice su osnovale novo naselje Vindthorst. Većinom su to bili Česi, Poljaci, Italijani i Holanđani. Oni su kupovali zemlju od krajiških aga i begova po veoma niskim cjenama. Od 1879. do 1898. godine doseljenici su na prostoru Lijevča polja, koje je pripadalo gradiškom srezu, formirali šest novih naselja: Nova Topola, Vrbaška, Dubrave, Ćelinovac, Trošelji i Miljevačka Kozara. Ta naselja bila su najrazvijenija, pošto su doseljenici sa sobom donijeli do tada nepoznata oruđa i mašine (gvozdene plugove, drljače, konjske kosačice), kao i nove kulture (jagode, sitno povrće, vinovu lozu, djetelinu, uljanu repicu), i najproduktivnije pasmine stoke.
1911
Na razvoj ovog prostora uticale su mnoge promjene. Najsporije promjene dešavale su se u agraru. Sporo se ukidao spahijski sistem. Feudalni sistem i obaveze kmetova ukinute su tek 1911. godine. Kraj XIX i početak XX vijeka okarakterisalo je i postepeno iseljavanje muslimanskog stanovništva u Tursku i doseljavanje hrišćanskog stanovništva. Time je znatno izmjenjena etnička struktura ovog prostora.
U cjelini gledano Austro – Ugarska je izvršila prvi detaljni popis stanovništva, premjeravanje i meliorizaciju zemljišta, modernizovala i intenzivirala poljoprivrednu proizvodnju, trgovinu, zanatstvo, saobraćajnu povezanost, posebno pravac Banja Luka – Gradiška, kojim se preko Save BiH vezala sa Austro – Ugarskom. Na kulturnom planu vršene su promjene otvaranjem novih škola.
Poslije Prvog svjetskog rata i stvaranja kraljevine Jugoslavije 1918. godine grad Gradiška je nastavila postepen razvoj slijedeći započete promjene iz vremena Austro – Ugarske. Ovaj prostor i dalje ostaje prvenstveno agrarni kraj. Primitivnu poljoprivredu postepeno zamjenjuje modernija koja nije bazirana samo na zadovoljavanju vlasitih potreba, već i na preradi proizvoda i njihovoj prodaji. Gradiška je bila centralno naselje koje je stanovništvu pružalo administrativne, trgovačke, zanatske, osnovne prosvetne i zdravstvene usluge.
1941
Drugi svjetski rat (1941 – 1945) doveo je do velikog demografskog i materijalnog pustošenja, posebno u potkozarskom kraju. U tom periodu stradalo je više od 11.500 ljudi u logorima Jasenovac, Stara Gradiška i Mlaka.
1945
Poslije Drugog svjetskog rata, u vrijeme obnove zemlje i socijalističke izgradnje, prostor grada Gradiška doživio je potpunu ekonomsku i društevnu transformaciju. Organizovane su i tri zadruge: stolarska, krojačka i obućarska. Vremenom ove zadruge prerastaju u velike fabrike i preduzeća. Dolazi do izgradnje novih ulica i naselja, te se razvija niz objekata stambenog, prosvetnog, trgovačkog, saobraćajnog i sličnog karaktera.
Danas Gradiška poprima obrise moderne i urbane sredine u kojoj je stvorena opšta klima i raspoloženje za uspješno djelovanje i korišćenje svih mogućnosti u oblasti razvoja.
- +Demografija
Demografija
U posljednjoj deceniji 20. vijeka većina opština i gradova u Republici Srpskoj je zahvaćena demografskom stagnacijom i depopulacijom, koja je posljedica promjena u prirodnom, migracionom i strukturnom obilježju stanovništva uzrokovana minulim ratnim dešavanjima. Po popisu stanovništva iz 1991. godine, Gradiška je imala 59.974 stanovnika, dok prema rezultatima Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srpskoj i BiH, provedenog 2013. godine na teritoriji Republike Srpske, na području grada Gradiška živi 49.196 stanovnika.
Kretanje broja stanovnika
Izvor: Prostorni plan opštine Gradiška 2005-2020. godina i rezultati popisa 2013. godine
U posmatranom periodu broj stanovnika grada Gradiška kontinuirano je rastao do 1991. godine, a od 1993. godine dolazi do drastičnog pada, koji je prvenstveno posljedica ratnih migracija.
Povećanje broja stanovnika u periodu 1997. – 2003. godina nastalo je prvenstveno zahvaljujući doseljavanju stanovništva. Zbirni podaci o prirodnom i mehaničkom kretanju stanovništva pokazuju da je Gradiška u periodu 2007– 2010. godina, po osnovu ova dva registrovana pokazatelja, izgubila 716 stanovnika.
U cilju povećanja prirodnog priraštaja i broja stanovnika, u junu 2012. godine izrađen je dokument, kojim se predlažu mjere lokalne populacione politike.
- +Geostrateški položaj
Geostrateški položaj
Grad Gradiška se nalazi na zapadnom dijelu Republike Srpske i zahvata njen sjeverni centralni dio. Sastoji se od nizijskog dijela Lijevča polja, pobrđa sjevernog dijela Potkozarja i manjeg planinskog dijela Kozare i Prosare.
Broj stanovnika: 51.727
Površina: 762 km2
Gustina naseljenosti: 78 stan./km2Svojim sjevernim dijelom naslanja se na desnu obalu rijeke Save, dužinom 58,78 km što
je i državna granica sa Republikom Hrvatskom, koja je od 01. jula 2013. godine punopravna članica Evropske Unije.U Gradišci se nalazi jedan od najznačajnijih međunarodnih graničnih prelaza za putnički i teretni saobraćaj u Republici Srpskoj. Direktni izlaz na rijeku Savu, prirodna otvorenost „savskim koridorom“ na istok i zapad i otvorenost kroz planinsko zaleđe na jug prema Jadranskom moru, daju Gradišci veoma povoljan saobraćajno-geografski položaj. Ovakav inter-regionalni značaj ovom prostoru daje važnu tranzitnu funkciju. Preko teritorije grada Gradiška prelazi značajna saobraćajnica prema Republici Hrvatskoj: Banja Luka – Gradiška – Okučani (spoj na autoput Zagreb – Beograd).
U novembru 2011. godine je otvorena druga dionica autoputa Banja Luka – Gradiška (od Mahovljana do Gradiške), ukupne dužine 26,5 kilometara. Ovaj autoput osigurao je bolju vezu sa autoputom Zagreb-Beograd, a time i Evropom. Sa ovim autoputom spojen je i autoput, Doboj – Banjaluka, čime se poboljšala veza i sa istočnim dijelovima Republike Srpske. Međunarodni aerodrom Banjaluka je udaljen 31 km, a međunarodni aerodrom Zagreb 130 km.
Reljef
Prostor grada Gradiška pripada dvjema različitim reljefnim cjelinama. Zapadni i jugozapadni dio pripada brdsko – planinskom kraju Prosare i Kozare, a sjeverni i sjeverozapadni čini prostrana ravan Lijevča polja. Istočni dio područja grada predstavlja zaravnjenu naplavinu Lijevče polja. Lijevče polje je ravan koja je blago nagnuta prema rijekama Savi i Vrbasu sa nadmorskom visinom od 90 do 100 m. Najniža tačka je na rijeci Savi, istočno od naselja Orubica i iznosi 89 metara. Najviša tačka se nalazi na planini Kozari i iznosi 863 metra.
Geografski položaj ovog prostora, sa reljefom koji ga na sjeveru široko otvara kontinentalnim uticajima, a sa jugozapada i istoka izoluje obroncima Kozare i Motajice, ima odlučujući uticaj na klimatske uslove. Ovo mu daje umjereno kontinentalnu klimu. Područje grada dobija negdje oko 800 mm2 padavina. Na brežuljkasto – brdskim prostorima Prosare i Potkozarja nalaze se pritoke rijeke Save: Jablanica, Vrbaška i Lubina, dok su bivše pritoke Jurkovica, Borna i Osorna kanalima preusmjerene u druge tokove (Jurkovica prema Jablanici, a Borna i Osorna prema Vrbasu).
- +Prirodni resursi
Prirodni resursi
Poljoprivredno i građevinsko zemljište
U strukturi zemljišta grada Gradiška poljoprivredno zemljište zauzima 65,95%, a šume 27,45%. To su dva ključna prirodna resursa na kojima ova lokalna zajednica bazira svoj razvoj. Od ukupne površine zemljišta od 76.173ha poljoprivredno zauzima 50.238ha, šume 20.908ha, a nepoljoprivredno zemljište 5.027 ha.
Obradivo zemljište, odnosno oranice zajedno sa livadama, čine oko 92,54% ukupnog poljoprivrednog zemljišta ili 46.491 ha, dok pašnjaci zauzimaju 6,83% ili 3.433 ha, a trstici 0,63% ili 314 ha.
IZVOR: GRAD GRADIŠKA, ODJELJENJE ZA POLJOPRIVREDU I RURALNI RAZVOJ – RUGIP PJ GRADIŠKA
Velike površine poljoprivrednog i obradivog zemljišta (5.11% poljoprivrednog zemljišta i 5.66% obradivih površina Republike Srpske), dugogodišnje iskustvo u bavljenju poljoprivrednom proizvodnjom i relativno dobar trend razvoja u poslijeratnom periodu, uticali su da grad Gradiška bude područje sa razvijenom poljoprivrednom proizvodnjom i potencijalima za njen dalji intezivan razvoj.
Šume
Istorijski gledano grad Gradiška ima dugu tradiciju bavljenja šumarstvom. Još krajem XIX vijeka Austrougarska je počela sa eksploatacijom drveta na ovom području. Značaj šuma na prostoru grada Gradiška je veliki i ogleda se u sljedećem: drvo kao sirovina ima veliki značaj za drvnu industriju, šume utiču na regulaciju klime, štite zamljište od erozije, a imaju i veliku turističko-rekreativnu vrijednost.
Šume i šumska zemljišta čine oko 27,5% ukupnog zemljišta grada Gradiška, a prosječni godišnji prirast drvne mase iznosi oko 150.000 m3, dok je prosječni godišnji etat oko 100.000 m3. Na području grada je razvijena primarna (proizvodnja rezane građe) i finalna prerada drveta (proizvodnja namještaja).
Na bazi ovog prirodnog resursa razvila se drvo-prerađivačka industrija sa različitim nivoom prerade drveta. Drvo-prerađivačka industrija je najstarija industrijska grana na području grada Gradiška. Prva pilana izgrađena je 1855. godine u Gornjim Podgradcima.
Šumsko gazdinstvo „Gradiška” upravlja i gazduje sa 15293,40 ha šumske površine, a preostalim šumskim površinama od 6643,23 ha upravljaju i gazduju privatni vlasnici šuma.
Geografsko – saobraćajni položaj
Zbog svog geografskog položaja i postojećih glavnih saobraćajnica, grad Gradiška ima veoma povoljan geografsko-saobraćajni položaj. Teritorijom grada prolazi više magistralnih puteva: magistralni put M16 Banjaluka – Gradiška, magistralni put M14.1 Srbac – Nova Topola, magistralni put M14.1 Gradiška –Kozarska Dubica, kao i više regionalnih, lokalnih i nekategorisanih puteva.
U novembru 2011. godine je otvorena druga dionica autoputa Banja Luka – Gradiška (od Mahovljana do Gradiške), ukupne dužine 26,5 kilometara. Ovaj autoput će omogućiti bolju vezu sa autoputom Zagreb-Beograd, a time i Evropom.
Gradiška ne može koristiti prednosti kombinovanog transporta (drumski – željeznički – vodni) zbog nepostojanja pruge Banja Luka – Gradiška i luke Gradiška sa pratećom infrastrukturom.
Pruga i luka bile su predviđene Prostornim planom bivše Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Zadnjim izmjenama prostornog plana Republike Srpske koje su usvojene u aprilu ove godine odustalo se od izgradnje pruge normalnog kolosijeka.
Ovaj resurs daje prednost za transport robe i putnika čime bi se omogućio razvoj prehrambene i nekih drugih industrija.
Vode
Čista voda je važan resurs s kojim raspolaže grad Gradiška. Ispod Lijevča polja, prema mišljenju stručnjaka postoje značajne rezerve čiste, pitke vode. Imajući u vidu brzinu kojom se smanjuju globalne zalihe pitke vode od posebne je važnosti da se u budućim razvojnim tokovima ovaj resurs uzme u obzir. U tom smislu neophodna je snažnija i aktivnija zaštita akvatorija na prostoru našeg grada.
Slivno područje grada Gradiška čine slivno područje rijeke Save i njenih pritoka na površini od 657,7 km2 (86,31%) i sliv rijeke Vrbas na površini od 104,3 km2 (13,69%). Veći riječni tokovi na području grada su Jablanica (sa pritokama Pisarić, Bajnovac, Bukovica, Ljutava, Vrbaška, Trnova, Lubina, Jurkovica, i dr.) koji sprovode površinske vode sa Kozare i Prosare u rijeku Savu, a Osorna sa Bornom preko kanala odvodi vodu u Vrbas i jezero Bardaču.
Prema starteškom dokumentu „Razvoj i izgradnja irigacionih sistema na područjima grada Gradiška i grada Laktaši“ predviđeno je da se prestane sa korištenjem podzemnih zaliha vode Lijevča polja i problem navodnjavanja riješi izgradnjom namjenskih akumulacija za irigacije na riječnim slivovima Jurkovice, Lubine, Vrbaške, Jablanice i Turjanice. Izgradnjom ovih namjenskih akumulacija, obezbijedila bi se ukupna zapremina akumulacije od 45,913 miliona m3 i obezbjedila voda za navodnjavanje do 11.000ha irigacionih provršina.
Rudno bogatstvo
Područje grada Gradiška izgrađuju raznovrsne stijene koje su nosioci više vrsta mineralnih sirovina. Dosadašnja istraživanja pokazala su da na ovom prostoru postoji ugalj, ciglarske gline, tehnički građevinski kamen, zatim pojave kvarca, bakarnih i živinih mineralizacija, te arhitektonski ukrasni kamen i drugo. Ciglarske gline nalaze se u dijelu aluvijalnih naslaga na lokalitetu Bok Jankovac, gdje se organizovano eksploatišu. Tehnički građevinski kamen – dijabaz nalazi se na više lokaliteta na području Kozare. Najveći masiv u reonu Trnova – Vučijak eksploatiše se organizovano. Organizovana eksploatacija pijeska i šljunka obavlja se i u koritu rijeke Save.